Regulacje prawne pomocne przedsiębiorcom w sytuacji pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 wywołującego chorobę COVID-19

Pandemia COVID-19 (koronawirusa) dotarła do Polski wywracając do góry nogami rzeczywistość obywateli nie tylko z punktu widzenia ich zdrowia oraz bezpieczeństwa w otaczającej codzienności, lecz zachwiała również obrotem gospodarczym uderzając jednocześnie w pewność, wiarygodność i zaufanie doobrotu gospodarczego, czyli fundamenty, na których powinien się on opierać. Jeżeli jesteś przedsiębiorcą, zapewne związany jesteś różnego rodzaju umowami, z których musisz wywiązać się w określonym czasie i niewykluczone, iż ma to mieć miejsce właśnie teraz, w czasie pandemii. Niestety, w obecnej sytuacji istnieje wiele czynników uniemożliwiających prowadzenie działalności, a także wywiązywanie się na czas z zaciągniętych zobowiązań, do których przykładowo należą braki dostaw od kontrahentów, przekładające się na niemożność zrealizowania przez Ciebie dalszych zleceń. Już w tym momencie można mówić o ogólnoświatowym kryzysie gospodarczym, który najprawdopodobniej w najbliższym czasie będzie się pogłębiał, co poskutkuje wymogiem odpowiednich uregulowań w przepisach prawa. Obecnie polski rząd deklaruje wprowadzenie programu działań osłonowych, które mają sprawić, że polska gospodarka oraz miejsca pracy przetrwają zbliżający się kryzys. Z uwagi na to, iż póki co program działań osłonowych pozostaje w sferze deklaracji, a wprowadzone już rozwiązania przez rząd są tak bardzo niejasne i niepewne, że należy rozważyć rozwiązania prawne jakimi obecnie dysponujemy.

Mogło się zdarzyć, iż jako przedsiębiorca zawarłeś w umowie z drugim przedsiębiorcą zapis, iż siła wyższa stanowi okoliczność wyłączającą odpowiedzialność za niezrealizowane zobowiązanie, jako przyczyna całkowicie niezależna od działań stron. W obrocie profesjonalnym zapis tego rodzaju zdarza się niezwykle często, obszernie regulując pojęcie siły wyższej i wówczas rozwiązanie dotyczące odpowiedzialności jest jasne. Jeżeli w umowie łączącej Cię z kontrahentem taki zapis się nie znalazł, to możesz skorzystać z zasad ogólnych wyrażonych w przepisach prawa, a więc np. z zasady braku odpowiedzialności za szkody skodyfikowanej w art. 471 kodeksu cywilnego: „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Co również istotne, w takiej sytuacji ciężar dowodowy leży po stronie dłużnika, który nie wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie.

W pierwszej kolejności zwrócić musisz uwagę na warunki umowy jakie podpisałeś z drugą stroną – umowy bowiem sporządza się na „złe czasy”, ale któż przewidziałby wszystko, dlatego nawet pomimo braku pewnych zapisów w umowie ochronę daje sama ustawa. W celu uniknięcia sporów warto zatem wiedzieć jakie regulacje chronią przedsiębiorcę, jak można zmodyfikować umowę z drugą stroną bez jej zrywania – doradzimy z całą pewnością jakie kroki i kiedy przedsięwziąć.

KLAUZULA NADZWYCZAJNEJ ZMIANY STOSUNKÓW

W sytuacji, gdy nie możesz dojść do porozumienia z drugą stroną umowy, możesz powołać się na klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków (rebus sic stantibus). Została ona wskazana w art. 3571 k.c. Przepis ten stanowi, że „jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy”.

Nie wystarczy jednak, że powołasz się ogólnie na powstałą pandemię koronawirusa i powyżej wskazany przepis, bowiem szczególnie ważne jest wykazanie, że epidemia spowodowała w twojej sprawie znaczne trudności w wypełnieniu umownego obowiązku lub wykonania konkretnego zobowiązania.

Jeśli znajdujesz się w pozycji dłużnika konieczne będzie udowodnienie, że nie wykonałeś lub nienależycie wykonałeś swoje zobowiązanie z racji konsekwencji wynikających z pandemii, za które nie ponosisz odpowiedzialności, a także że dołożyłeś należytej staranności, aby zobowiązanie wykonać. Natomiast z perspektywy wierzyciela będziesz musiał wykazać, że poniosłeś szkodę wynikającą z nienależytego wykonania lub niewykonania zobowiązania przez dłużnika.
Aby Sąd zastosował klauzulę rebus sic stantibus konieczne jest zaistnienie czterech przesłanek:

1. nadzwyczajna zmiana stosunków;
2. nadmierne trudności w spełnieniu świadczenia bądź groźby straty dla jednej ze stron;
3. związek przyczynowy pomiędzy zmianą stosunków a utrudnieniami w zrealizowaniu zobowiązania lub groźbą straty;
4. niemożność przewidzenia przy zawieraniu umowy wpływu zmiany stosunków na wykonanie zobowiązania.

Wyżej wymienione przesłanki powinny być badane w czasie jak najbardziej zbliżonym momentowi wydania orzeczenia. Powyższe oznacza, że jeżeli w trakcie postępowania sądowego ulegnie zmianie sytuacja i będziesz już mógł spełnić świadczenie, nie będzie już podstaw do tego, aby zwolnić Cię z całości lub części obowiązków zwartych w umowie. Natomiast biorąc pod uwagę intensywny rozwój epidemii koronawirusa oraz działalność sądów i przewlekłość postępowań sądowych w Polsce, korzystanie z klauzuli rebus sic stantibus zdaje się być obarczone wieloma niewiadomymi.

UMOWNE I USTAWOWE ODSTĄPIENIE OD UMOWY

Może się również zdarzyć, iż na skutek zaistniałych okoliczności związanych z pandemią, jedna lub obie ze stron umowy będą chciały zrezygnować ze skutków zobowiązania. W tej sytuacji, jeżeli umowa, którą zawarłeś z kontrahentem nie przewiduje umownego prawa odstąpienia od umowy, znajdą zastosowanie przepisy dotyczące ustawowego odstąpienia od umowy zawarte w art. 491 i nast. kodeksu cywilnego, co pociągnie za sobą ustawowo określony skutek w postaci zwrotu świadczeń. Co istotne, roszczenie odszkodowawcze - będące drugim ze skutków ustawowego odstąpienia od umowy nie ma miejsca w przypadku, kiedy niewykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności - takich jak epidemia koronawirusa.

Podsumowując, pandemię koronawirusa można określić mianem siły wyższej. W obliczu pandemii, przedsiębiorcy mający kłopoty z realizacją zaciągniętych zobowiązań mogą liczyć na dotychczas uregulowane rozwiązania prawne, dopóki nie pojawią się rozwiązania systemowe związane z koronawirusem.

Jako Zespół Kancelarii VOCA ADVISE zachęcamy do kontaktu telefonicznego, bądź mailowego, aby znaleźć jak najbardziej odpowiednie rozwiązanie do sytuacji, w której znalazłeś się jako przedsiębiorca, abyś odzyskał poczucie kontroli sytuacji
i spokoju.

Kolejnym niebagatelnym zagadnieniem jest odpowiedzialność samego Państwa i to na wielu płaszczyznach – nie tylko na płaszczyźnie: zwykły obywatel/Państwo ale także przedsiębiorca/Państwo. Zwykły „Kowalski” cierpiący na sporo chorób współistniejących, a którego konstytucyjnie zagwarantowane prawo do wzięcia udziału chociażby w wyborach prezydenckich będzie bez cienia wątpliwości naruszone – taki człowiek nie pójdzie do urny, bo się będzie bał. Sytuacja prawna przedsiębiorcy również nie może pozostać poza uwagą – prowadzący swoje interesy przedsiębiorcy nie mogą prowadzić działalności z uwagi na to, że Państwo pozamykało restauracje, kawiarnie, kina, salony kosmetyczne i inne sfery działalności ściśle związane z obsługą bezpośrednią – tymi aspektami zajmiemy się w kolejnej odsłonie naszego bloga.